یادگیری در سفر
تهیه و تنظیم: زهرا گلیج
بنادر و مناطق آزاد به عنوان یک ابزار سیاست اقتصادی مهم و موثر اهمیت زیادی یافته است تا بدانجا که سازمان توسعه صنعتی وابسته به سازمان ملل متحد (UNIDO) تاسیس مناطق آزاد را ابزاری برای تشویق توسعه صنعت با هدف صادرات به عنوان گزینه دیگر در مقابل سیاست جایگزینی واردات پیشنهاد کرده است.
تعاریف
طبق گزارش مجلس پژوهش‌های شورای اسلامی تعریف دقیقی از مناطق آزاد وجود ندارد و امروزه واژه‌های متعددی در دنیا برای توصیف این پدیده بکار می‌رود. برخی از واژه‌های مترادف را اینجا ذکر می‌شود منطقه آزاد؛ منطقه آزاد تجاری، منطقه آزاد صنعتی، منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی، منطقه پردازش صادرات، منطقه ویژه اقتصادی، منطقه تجارت خارجی، منطقه آزاد صادرات، منطقه صادرات ساز، منطقه آزاد از حقوق گمرکی. منطقه آزاد تولید، منطقه توسعه سرمایه‌گذاری، غیره. در عین نزدیکی واژه‌هایی که به جای مناطق آزاد بکار می‌رود در اهداف، ماهیت و عملکرد تفاوت بسیاری با هم دارند. کنوانسیون کیوتو مناطق آزاد را این طور تعریف می‌کند: «بخشی از سرزمین یک کشور که کالای عرضه شده در آن خارج از محدوده گمرکی به شمارآمده و کنترل‌های معمول و متداول بر ورود و خروج آنها اعمال نشود.» بانک جهانی نیز تعریف دیگری دارد که طبق آن تعریف مناطق تجارت آزاد و مناطق پردازش صادرات را با هم متفاوت می‌داند. «منطقه پردازش صادرات شکل به نسبت جدیدی از واژه منطقه تجاری آزاد است، منطقه تجاری آزاد قلمرو معینی است که غالباٌ در داخل یا مجاورت یک بندر قرار گرفته و در آن تجارت آزاد با سایر نقاط جهان مجاز شناخته شده است. کالاها را می‌توان بدون پرداخت حقوق و عوارض گمرکی از این منطقه خارج یا به آن وارد نموده برای مدتی در انبار ذخیره و در صورت لزوم بسته بندی مجدد کرد.»
«مناطق آزاد پردازش صادرات علاوه بر تسهیلات فوق و ابنیه و خدمات مورد نیاز جهت تولید (یعنی تبدیل مواد خام و کالاهای واسطه‌ای وارداتی به محصولات نهایی) را با هدف صدور آنها و برخی اوقات جهت فروش در بازارهای داخلی (به شرط پرداخت حقوق و عوارض گمرکی معمول) فراهم می‌کند. منطقه آزاد پردازش صادرات ناحیه صنعتی ویژه‌ای است که از نظر فیزیکی یا اداری خارج از مرز گمرکی قرار گرفته و تولیداتش جهت‌گیری صادراتی دارند. تسهیلات این منطقه جهت سرمایه‌گذاران خارجی و تسهیل استقرار آنهاست و مشوق‌های دیگری هم دارد.
