یادگیری در سفر
تهیه و تنظیم: زهرا گلیج
سال 2019 خروج تدریجی چین از بازار اوراق قرضه آمریکا
چین که کشوری عمدتاٌ صادرکننده است بیشترین حجم ذخایر ارزی جهان را که معادل 3 تریلیون دلار است، در اختیار دارد. از اوایل دهه 1990 به بعد تراز تجاری چین با آمریکا همواره مثبت بوده و بنابراین بخش قابل توجهی از این ذخایر ارزی دلاری است. به گفته وزارت خزانهداری آمریکا تا پایان ماه مه سال 2018 (دهه اول خرداد 1397) اوراقی به ارزش ۱.۱۸۸ تریلیون دلار در اختیار چینیها بوده است.
با تداوم روند خروج تدریجی چین از بازار اوراق قرضه آمریکا، هفته گذشته راشاتودی اعلام کرد آمارهای منتشر شده توسط وزارت خزانه داری آمریکا نشان می‌دهد که تا پایان ماه ژوئن (دهه اول تیر ماه)، ژاپن با پشت سر گذاشتن چین تبدیل به بزرگترین دارنده اوراق قرضه این وزارت‌خانه شده است.
ژاپن در ماه ژوئن ۲۱.۹ میلیارد دلار اوراق قرضه آمریکایی خریداری کرده است تا با ۱.۱۲۲ تریلیون دلار، بزرگترین دارنده این اوراق در جهان باشد.
از سوی دیگر اما چین پس از دو سال جایگاه صدر جدولی خود را از دست داد و با ۱.۱۱۲ تریلیون دلار، به دومین دارنده بزرگ اوراق قرضه وزارت خزانه داری آمریکا تا پایان ماه ژوئن تبدیل شد.
روسیه نیز همانند چین به فروش بیشتر این اوراق روی آورده و با تداوم این روند در ماه ژوئن، ۱۷۵ میلیارد دلار دیگر از این اوراق را فروخته است. بانک مرکزی روسیه در سال 2018 اوراق بدهی دلاری وزارت خزانهداری آمریکا تحت تملک خود را از 180 میلیارد دلار در سال 2011 به 14 میلیارد دلار رساند.
بانک مرکزی روسیه در بیانیه‌ای در این باره اعلام کرد که دلیل فروش گسترده این اوراق توسط روسیه، تلاش برای متنوع‌سازی ذخایر ارزی این کشور بوده است: برای تصمیم گیری در هر سرمایه گذاری جدید، تمام ریسکها را اندازه گیری میکنیم که این ریسکها شامل ریسک‌های مالی، اقتصادی و ژئوپلتیکی است.
کارشناسان معتقدند اختلاف چین و آمریکا بر سر مسائل تجاری و جنگ تعرفه‌ای با توجه به رفتار چین در بازار اوراق قرضه تشدید خواهد شد. چین پیش‌تر نیز با هدف حمایت از ارزش پول ملی خود اقدام به فروش این اوراق کرده و به انحصاری بودن دلار آسیب جدی زده بود.
هم اکنون چین 7درصد کل بدهی عمومی 16 .18 تریلیون دلاری آمریکا را در اختیار دارد که کمترین میزان طی 14 سال گذشته محسوب میشود. در سال 2011 چین 14 درصد بدهی آمریکا را در اختیار داشت اما اکنون این کشور پس از روسیه بزرگترین واردکننده طلا در جهان در ماه‌های گذشته بوده است.
هر گونه اختلال در عرضه و تقاضای این اوراق می‌تواند قیمت آنها را کاهش داده و بهره آنها را که به صورت عکس قیمت آن عمل می‌کند، بالا ببرد و در نتیجه این مساله هزینه استقراض برای دولت آمریکا را افزایش خواهد داد. از سوی دیگر، بهره این اوراق مبنای نرخ سود در آمریکا است و نرخ بهره سود از وام مسکن گرفته تا وام به شرکت‌ها به آن بستگی دارد و بالا رفتن این نرخ می‌تواند به کاهش رشد اقتصادی آمریکا منجر شود.
علاوه بر این، این اقدام چین و روسیه می‌تواند اعتماد سرمایه‌گذاران به دلار آمریکا به عنوان اصلی‌ترین ارز ذخیره در جهان را مخدوش کند.
در عین حال باید درنظر داشت چین نمیتواند دست به حراج و پایین آوردن شدید قیمت این اوراق بدهی بزند چرا که پایین آوردن قیمت آنها به پایین آمدن قیمت باقی مانده این اوراق بدهی تحت تملک خود منجر میشود. ضمن اینکه اگرچه ارزش یوآن چین به طور کامل شناور نیست اما پکن از این اوراق قرضه دلاری خود به عنوان ابزاری برای حفظ ارزش یوآن استفاده می‌کند.
این کارشناس توضیح داده است: «گروه نخست کشورهایی هستند که چین را به عنوان رهبر ساختار جدید اقتصاد جهانی انتخاب میکنند که از جمله این کشورها روسیه و ایران هستند. آنها فعالانه سعی میکنند تا خود را از وابستگی به دلار آمریکا رها ساخته و میزان مبادلات بازرگانی خود را با استفاده از یورو، یوآن چین و طلا انجام دهند.
گروه دوم کشورهایی از جمله ژاپن و انگلیس هستند که آمریکا را انتخاب کرده‌اند. این کشورها صرفاً به خط مشی هدایت شده مالی و اقتصادی از سوی آمریکا ادامه داده و ذخایر ارزی خود را به صورت دلار آمریکا و اوراق قرضه دولتی ایالات متحده حفظ میکنند و در ایجاد ساختار موجودی ذخایر ارزی خود، تصمیمات خود را بر اساس دلایل مالی متوازن انجام میدهند. این در حالی است که جنگ تجاری بین آمریکا و چین چشم انداز اقتصاد جهان را تیره تر کرده و آنها شتاب بیشتری برای افزایش سرمایه‌های خود نشان میدهند.»
به گفته این کارشناس، گروه سوم نیز کشورهایی هستند که سیاست نامشخصی در این رابطه دارند. از جمله آنها، آلمان، هند، لهستان و برخی دیگر کشورها هستند. این کشورها در جایگاهی در حد وسط قرار دارند. برخی مواقع میزان خرید طلای خود را افزایش داده و زمانی نیز به خرید اوراق قرضه آمریکایی ادامه میدهند.
راهبرد ساخت چین 2025
هدف چین از انقلاب صنعتی چهارم آن است که این کشور را در طیف گستردهای از فناوریها و فعالیتهای اقتصادی خودکفا کند. این راهبرد که موسوم به “ساخت چین 2025” است و توسط لی کی کیانگ نخست وزیر چین معرفی شده است، قصد دارد تا برنامه مدرنیزه سازی صنعتی چین را هدایت کند از جمله جایگزینی فناوری خارجی با نوآوری بومی سازی شده چینی.
این راهبرد که به نسخه چینی “انقلاب صنعتی چهارم” مشهور شده است، نگرانی هایی را برای آمریکا و اتحادیه اروپا به وجود آورده است چرا که هدف چین موجب قطع واردات طیف گسترده فناوری ها از کشورهای پیشرو عرضه کننده آنها خواهد شد.
موسسه مرکاتور برای مطالعات چین که یک اندیشکده آلمانی است، این راهبرد چین را یک چالش هوشمندانه برای اقتصادهای پیشرو جهان ارزیابی کرده است.
چین در حالی قصد دارد این راهبرد را عملیاتی کند که نگرانی های زیادی درباره جنگ تجاری احتمالی پکن با واشنگتن مطرح شده است. دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا اعلام کرده است که قصد دارد تعرفه های 60 میلیارد دلاری علیه واردات کالاها و خدمات چین اعمال کند.
پیتر ناوارو مشاور تجاری کاخ سفید تاکید کرد: تعرفه‌ها علیه محصولات و کالاهای چینی در 10 بخش معرفی شده در راهبرد “ساخت چین 2025” اعمال خواهد شد.
سال 2020: جایگزینی یوآن به جای دلار از معاملات بورس کالا
چین دلار را از معاملات بورس کالای خود حذف و یوان را جایگزین آن کرده است. این اقدام توسط چین در حالی اتخاذ میشود که اوایل سال میلادی گذشته، صحبت از حذف دلار در مبادلات بین‌المللی روسیه و چین مطرح شده بود. پیش از آن نیز، رویه دونالد ترامپ در جنگ تجاری و اقتصادی با کشورهای اروپایی، آمریکایی و آسیایی، برخی کشورهای دیگر از جمله ترکیه و ایران را نیز بر آن داشت تا به سمت حذف دلار از مبادلات خود گام بردارند. تحقق عملی حذف دلار توسط چین به عنوان یکی از بازیگران بزرگ اقتصاد جهانی، پیامدهای اقتصادی- سیاسی گستردهای به همراه خواهد داشت. به ویژه شرایط کنونی بازار جهانی نفت، حساسیت این اقدام چین را تشدید می‌کند.
از دهه 1940 میلادی و به‌خصوص در زمان بازسازی اروپای پس از جنگ دوم جهانی در قالب طرح مارشال، دلار به ارز مسلط بین‌المللی تبدیل شد. تعیین رابطه ثابتی بین دلار و طلا، ویژگی اصلی این سیستم ارزی بین‌المللی (سیستم برتن‌وودز) بود که در اوایل دهه 1970 میلادی توسط نیکسون، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، پایان آن اعلام شد. با این وجود، سلطه دلار به مثابه ارز مسلط بین‌المللی از بین نرفت و حتی معرفی ارز واحد اتحادیه اروپا، یعنی یورو، نیز جایگاه آن را متزلزل نکرد. اما چند تحول داخلی در آمریکا و سطح بین‌المللی، جایگاه مسلط دلار را به تدریج تهدید می‌کند؛ که از جمله آنها می‌توان به معرفی و تقویت تدریجی ارز دیجیتال از جمله بیت‌کوین، اوردوز پولی دولت بوش برای خروج از رکود ناشی از حمله تروریستی 11 سپتامبر 2001، کمک‌های مالی هنگفت دولت آمریکا برای کمک به اقتصاد این کشور در بحران مالی 2007 و رویکرد تهاجمی دونالد ترامپ از سال 2016 اشاره کرد.
حذف دلار با ارز دیجیتال
چینیها دلار را از بازار بورس خود حذف نکردند، اما براساس همان الگوی همیشگی با چراغ‌خاموش و در سکوت، گام‌های اساسی در این زمینه برداشته‌اند. با این وجود، چینیها درگیری با اروپا و آمریکا را هنوز زود می‌دانند و براساس آنچه وزیر خارجه وقت چین به حسن روحانی گفته بود، حداقل چهار سال تا آن زمان فاصله هست. در کتاب خاطرات حسن روحانی به گفت‌وگوی خصوصی او با وزیر امورخارجه چین پیش از مذاکرات پاریس در سال 2004 اشاره شده است. در آن دیدار که در تهران برگزار شده است، وزیر خارجه چین با اشاره به تبادلات اقتصادی با اروپا و آمریکا به روحانی گفته بود که «اگر توقع دارید ما رودرروی آمریکا و اروپا بایستیم، ما این کار را دست‌کم تا 20 سال دیگر نمی‌توانیم انجام دهیم. ما نیاز به دوره‌ای از آرامش داریم تا از لحاظ اقتصادی و تکنولوژیکی به اهداف خود برسیم.»
دونالد ترامپ با بررسی وضعیت روبه رشد چین و امکان تسلط این کشور بر اقتصاد دنیا و به‌مخاطره انداختن نظم آمریکایی، جنگ تجاری بی‌سابقه‌ای را علیه پکن به‌راه انداخت تا مانع تبدیل شدن این کشور به اقتصاد برتر دنیا شود. چینیها هم از ابزارهای اقتصادی خود -البته با احتیاط- استفاده کردند و درحال حاضر یک آتش‌بس دوطرفه بین دو کشور حکمفرماست. اما چینیها برنامه‌های توسعه‌طلبانه خود را آن هم در دورانی که بسیاری از اندیشمندان و تحلیلگران آن را دوره افول آمریکا می‌خوانند، کنار نگذاشته و میخواهند سلطه دلار بر بازار دنیا را به چالش بکشند. چین در این حوزه، دو دستور کار دارد؛ یکی استفاده از یوان در تجارت بین‌المللی به جای دلار و دیگری استفاده از ارز دیجیتال. گفته شده چین به‌دنبال آن است که استفاده از دلار را در تجارت بین‌المللی خود تا سال ۲۰۲۱ میلادی متوقف کند. اگر این اتفاق بیفتد با توجه به حجم صادرات چین، ارزی که بها و ارزش کالاها و خدمات را تعیین می‌کند، نه دلار آمریکا بلکه یوان چین است.
چین اعلام کرده است بیش از ۶۰ کشور و منطقه در سراسر جهان برای معاملات تجاری خود از ارز یوان (پول ملی چین) استفاده میکنند. البته این بدان معنا نیست که چین بخواهد یک درگیری بین یوان و دلار شکل بدهد چراکه چین و ایالات متحده در فوریه 2020 یک توافقنامه تجاری امضا کردند که حاوی ماده‌ای بود که چین را از ارزش رقابتی یوان ممنوع می‌کرد. به‌همین دلیل می‌توان گفت که فعلا درگیر شدن یوان با دلار آمریکا پس از امضای توافقنامه تجاری تقریبا غیرممکن است.
منابع:
- پایان هژمونی و نظام تحریمی دلار؟، روزنامه فرهیختگان
- دلایل نگرانی غرب از راهبرد “ساخت چین 2025”
- پیامدهای حذف دلار از معاملات بورس کالای چین، رضا مجیدزاده
- دلار زدایی؛ راهبرد چین و روسیه برای مقابله با باج‌گیری سیاسی آمریکا، حمیده صفامنش
