یادگیری در سفر
باغ اکبریه بیرجند یادگار دوره زندیه
باغ اکبریه بیرجند نیز همچون سایر باغ‌های ایرانی نمایانگر توان نهفته‌ی محیط، طبیعت و چگونگی استفاده از آن بوده است. خالق باغ با اتکا به دانش تجربی خود، فضایی را ایجاد کرده که باعث بقاء و پویایی بستر طبیعی شده است. برای آشنایی بیشتر با ریشه‌های شکل‌گیری باغ ایرانی با کجارو همراه باشید.
موقعیت جغرافیایی
باغ اكبریه بیرجند در انتهای خیابان معلم، روستای اكبریه، واقع در استان خراسان جنوبی قرار گرفته است.
ساختار الگویی باغ ایرانی
باغ ایرانی سه ساختار و طراحی منحصربه‌فرد دارد: اول در مسیر عبور جوی آب قرار دارد. دوم اینکه با دیوارهای بلند محصور است و سوم در داخل باغ عمارت تابستانی و استخر آب قرار دارد. باغ ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد. اولین باغ‌های ایرانی در مسیر خروجی قنات‌ها شکل گرفته است و چون حفر قنات و علوم وابسته به آن به طریقی تجربی به دست مقنی‌های ایرانی برای اولین بار صورت گرفته است، از این رو شکل‌گیری باغ در کنار قنات‌ها نیز از تفکرات و اندیشه‌ی ایرانیان سرچشمه گرفته است. این سه مشخصه باغ‌های ایرانی را متمایز می‌کند. هنگامی که این باغ‌سراهای ایرانی را جهانگردان اروپایی مشاهده کردند، آن‌ها را با مشخصه و نام “پرشین گاردن” وصف کرده‌اند.
تاریخچه باغ
باغ اکبریه با وسعتی در حدود ۴۵۰۶۹ متر مربع با شماره ۲۳۲۶ در ۲۰ خردادماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این باغ در بستری كوهستانی واقع شده و متشكل از ۲ بنا است كه قدیمیترین آن ساختمانی متعلق به حشمتالدوله پدر ابراهیم شوكت‌الملك كه تاریخ احداث آن به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه برمیگردد. بنای دیگری كه در این مجموعه واقع است ساختمان تشریفات است كه شوكت‌الملك ساخته است.
این باغ به‌عنوان محل سكونت، پذیرایی و انجام امور دیوانی مورد استفاده قرار می‌گرفت به طوری كه در لهجه محلی به (كلاته سركار امیر) شهرت یافت. بعد از درگذشت ابراهیم خان شوكت‌الملك، پسر وی اسدالله علم، وزیر دربار شاه، از این باغ به‌عنوان محل سكونت در برخی از ایام سال استفاده میكرد. بنای مزبور را عَلَم وقف آستان قدس رضوی کرد و در سال ۱۳۷۱ در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت. این باغ نیز مانند سایر باغ‌های ایرانی دارای محوریت اصلی و تک محوری بودن باغ و وجود کوشکی در تقاطع محور عمود بر هم است که از ویژگی‌ها‌ی باغ‌های ایرانی در تمامی شهرهای ایران بوده و بر اساس الگوی چهارباغ از دوران هخامنشی این طرح اجرا شده است. الگوی اصلی چهارباغ به قدری ریشه در هنر و فرهنگ ایران دارد که در سایر هنرها نیز همچون هنر فرش‌بافی نیز الگوی چهار باغ و همان چلیپا دیده می‌شود.
معماری باغ
ساخت این مجموعه از اوایل دوره قاجار تا اواخر آن دوره و در چند مرحله انجام شده است. این مجموعه شامل چند عمارت است كه قدیمیترین آن مربوط به عمارت حشمت‌الملك در منتهی‌الیه شرقی، شامل دو طبقه است. طبقه همكف كه دو دالان و راهرو نسبتا طویل دارد و ارتباط میان سه بخش مهم مجموعه، یعنی باغ اصلی، باغ جنوبی و اصطبل را برقرار میكند.
