آخرین خبرها

خلاقیت از باختر تا دیاری در خاور دور ژاپن

خلاقیت از باختر تا دیاری در خاور دور ژاپن

 

نویسنده: زهرا گلیج
وقتی با چند نفر از ژاپنیها که در شرکتهای بزرگ و معتبر کار میکردند درباره نحوه آموزش خلاقیت و ترویج آن میان کارکنان پرسیدم انگار چیر زیادی برای گفتن نداشتند یکی از آنها میگفت ژاپنیها مردم خلاقی نیستند زیرا در مدارس نظم و دیسیپلین وجود دارد و کودکان آنگونه که باید خلاق تربیت نمیشوند یا در واقع خلاقیتشان پرورانده نمیشود. دولت از یک سو برای داشتن شهروندان خلاق و شرکتها و سازمانها نیز از سوی دیگر برای افزایش قوه خلاقه کارکنان خود سرمایهگذاری میکنند. با تمام این احوال مصادیقی از خلاقیت را در این دیار شرقی میتوان یافت که در نوع خود کمنظیر است. اما برخلاف انتظار این مطللب صرفاٌ دیدگاه شرقی به خلاقیت نیست بلکه سفری است که از مغرب زمین آغاز میشود و به جایی در خاور دور خاتمه مییابد. از شما دعوت میکنم به این سفر جذاب و به یادماندنی بیایید. در این سفر کوتاه شما از نظرات متخصصان مغرب زمین به ویژه آندسته که خودشان طعم خلاقیت را به طور عمیق چشیدهاند آگاه میشوید و تجربه عمیق خلاقیت را از زبان آنان میشنوید حتی کمی فراتر از آن دیدگاههای قدیمی باختر را در این باره خواهید خواند. الیزابت گیلبرت نویسنده جوانی است که در دهه چهارم زندگیاش قرار دارد او یک نویسنده است و یا یک هنرمند خلاق که درباره خلاقیت هم مینویسد نگاه وی به خلاقیت و تجربه زیبای خلاقیت به معنای واقعی است که یک هنرمند برای خلق اثر هنریاش از خود به جای میگذارد جالب است یا شاید بهتر است بگویم برای من جالب است و از آنجایی که نقاط مشترکی در این نوع نگاه یافتم از آن در این نوشتار بهره گرفتم.
دیدگاههای گذشتگان نسبت به خلاقیت چه بود؟
فرایند خلاقیت همان چیزی است برای کسی که اولین بار سعی کرده چیری بسازد اتفاق افتاده و همیشه هم رفتاری منطقی نیست. گاهی اوقات کاملاً فرا طبیعی به نظر میرسد.
وی درباره خلاقیت و منشا پیدایش آن تحقیق میکرده و میگوید در مسیر تحقیقم به سالهای قبل بازگشتم و در این جریان به یونان و رم باستان رسیدم. مردم آن دیار باور داشتند که خلاقیت منشا انسانی ندارد باور مردم در آن زمان این بود که خلاقیت روح الهی است که از یک منبع غیرقابل شناسایی به انسان منتقل میشود و دلیل این اتفاق هم دور از ذهن و نادانسته است. حتی معروف است که یونانیان این نفخههای انسانی را “دیمن” مینامیدند. سقراط باور داشته او یک دیمن دارد که کلمات حکمتآموز را از ماورا برای وی میخواند. رومیها هم باور مشابهی داشتهاند. ولی آنها به این روح نابغه میگفتهاند. رومیها فکر نمیکردهاند نابغه انسان خیلی باهوشی است. بلکه فکر میکردهاند نابغه موجودی الهی و جادویی است که درون در و دیوارهای استودویی آن هنرمندان زندگی میکرده است مثل خدمتکار خانه از دیوار بیرون میآمده و به شکل ناپیدایی هنرمند را حمایت میکرده و این منشا هنرمندی این هنرمند بوده است. وی معتقد است به این شکل بسیاری از هنرمندان قدیم در امان بودهاند چون در این صورت اگر کارشان خوب از آب در میآمد همه فکر میکردند کار آن نابغه بوده و اگر بد میشد تقصیر شما نبود و نابغه شما تنبل و بیمسئولیت بوده است. سالها در مغرب زمین مردم به خلاقیت به این شکل نگاه میکردند اما بعد رنسانس رخ داد و همه چیز عوض شد. انسان در مرکز عالم قرار گرفت و این عقیده ایجاد شد خلاقیت از وجود شخص ناشی میشود. امروزه بارها میشنویم که مردم به یک هنرمند میگویند نابغه، به جای اینکه بگویند او یک نابغه دارد. او عقیده دارد این اشتباه بزرگی بوده است. در نتیجه فشار و مسئولیت خیلی زیادی برای یک روانی انسانی آورده است. مثل اینکه از کسی بخواهیم خورشید را ببلعد.
تجربه زیبای خلاقیت
الیزابت ادامه میدهد من اخیراً تجربه خارقالعادهای برایم رخ داد که با یک شاعر آمریکایی به نام روت ستون ملاقات کنم او اکنون در دهه نود زندگی اش است و تمام عمر شاعر بوده، برای من از خاطراتش تعریف میکرد که وقتی در روستاهای ویرجینیا بزرگ میشده روی زمینهای کشاورزی کار میکرده او میگفت حس میکرده و میشنیده یک شعر دارد از دور به طرفش میآید و شعر را به شکل قطار طوفانی هوا میدیده که شتابان به سمتش میآمده وقتی که حس میکرده که یک شعر دارد به سوی او میآید زمین زیر پایش شروع به لرزیدن میکرده و میدانسته که تنها یک کار باید بکند و آن اینکه با تمام قوا به سمت خانه بدود. شروع به دویدن میکرده و شعر نیز با سرعت تعقیبش میکرده است و او باید هر چه زودتر خودش را به یک قلم و کاغذ میرسانده است تا وقتی آن طوفان به او میرسید بتواند آن را دریافت کند و روی کاغذ ثبتش کند. بعضی وقتها پیش میآمده که به اندازه کافی سریع نمیدویده و از شعر عقب میافتاده و به موقع به خانه نمیرسیده و شعر از او جلو می افتاده و رد می شده ولی شعر همچنان به مسیر خودش ادامه میداده و در افق محو میشده است و به قول خودش شعر میرفته تا یک شاعر دیگر را پیدا کند و من هیچ وقت این قسمت را فراموش نمیکنم که او میگفت پیش آمده وقتهایی که شعر تقریبا از او جلو میزده است. و موقعی که او به خانه میرسیده و به دنبال قلم و کاغذ میگشته شعر در جلوی او بوده است و همین که قلم به دست میگرفته شعر در حال گذر از او بوده و دست دیگرش را دراز میکرده و شعر را میگرفته و میگفت دم شعر را میگرفتم و آن را میکشیدم عقب به درون بدن خودم و در همین حال با دست دیگرش روی کاغذ ثبت میکرده است و در این مواقع میتوانستم همه شعر را بنویسم. ولی شعر از آخر به اول نوشته میشد.
الیزابت گیلبرت در پایان یادآور میشود که باور شما باید این باشد که اینها از یک منبع غیر قابل تصور که به شما عطا میشود و تنها مدت کوتاهی در زندگیتان واجد این خصوصیات هستید و بعد این خصوصیت به نفر بعدی داده خواهد شد.
تفکر خلاق و بکارگیری تکنیک خلاقیت ژاپنیها
ژاپنیها در مسائل شغلی و محیط کار و یا حتی گرفتن تصمیم خلاقانه از این روش استفاده میکنند. روش استفاده از خلاقیت آنان مبتنی بر استفاده از دیاگرام و نمودار و بکارگیری یک تکنیک ساده به نام شکوفه نیلوفر آبی است. یعنی چه؟ آنها مسئله یا مشکل خود را در داخل یک دایره وسط نمودار مینویسند بعد برای آن راه حل پیدا میکنند و طریقه یافتن راه حل بدین سان است که ایدههای که به ذهنشان خطور میکند در قالب طرح چند سوال و پاسخ به آن سوالات بدست میآورند. در این تکنیک این گل نیلوفر شش یا هشت پر دارد در پرهای اصلی چند بخش اصلی مرتبط با مسئله و سوال درج میشود و با حروف انگلیسی از ای تا اچ نامگذاری میشوند. سپس هر یک از این پرها نیز جداگانه به عنوان مسئله اصلی در نظر گرفته شده و هشت یا شش پر دیگر پیدا میکنند و مطابق با همان پرسشهای طرح شده برای یافتن مولفههای کلیدی مساله ایدههای بدست آمده برای یافتن پاسخ موضوع بعدی نیز به چالش کشیده میشود و برایش راه حل پیدا میشود. در مجموع برای مساله اول که مثلاً افزایش بهرهوری یا کاهش هزینهها در سازمان است میتوان مولفههای فناوری، تامینکنندگان، شرکا، پرسنل، هزینه مسافرتها، هزینه تحویل به مشتری، تسهیلات و ارزیابی در دایرههای برچسب خورده از ای تا اچ قرار میگیرند. پرسشهای متداول برای یافتن ایده مانند برای افزایش بهرهوری در چه روشهایی از فناوری استفاده شود؟ پاسخهای بدست آمده در پرهای همین بخش فناوری به ترتیب از شماره یک تا هشت جای میگیرد. برای یافتن مولفههای اصلی معمولاً این سوالات طرح میشود: اهداف ویژه من کدامست؟ عوامل ثابت مسئله من چیست؟ اگر مسئله من عنوان یک کتاب بود چه تیترهای اصلی برای فصولش انتخاب میکردم؟
چند تجربه خلاقانه در ژاپن
دغدغه خوردن ماهی تازه
ژاپنیها عاشق ماهی تازه هستند. اما آبهای اطراف ژاپن سال هاست که ماهی تازه ندارد. بنابر این برای غذا رساندن به جمعیت ژاپن قایقای ماهیگیری، بزرگتر شدند و مسافتهای دورتری را پیمودند. ماهیگیران هر چه مسافت طولانیتری را طی میکردند به همان میزان آوردن ماهی تازه بیشتر طول میکشید. اگر بازگشت بیش از چند روز طول میکشید ماهیها، دیگر تازه نبودند و ژاپنیها مزه این ماهی را دوست نداشتند. برای حل این مسئله، شرکتهای ماهیگیری فریزرهایی در قایقهایشان تعبیه کردند. آنها ماهیها را میگرفتند آنها را روی دریا منجمد میکردند. فریزرها این امکان را برای قایقها و ماهیگیران ایجاد کردند که دورتر بروند و مدت زمان طولانیتری را روی آب بمانند.
اما ژاپنیها مزه ماهی تازه و منجمد را متوجه میشدند و مزه ماهی یخ زده را دوست نداشتند. بنابر این شرکتهای ماهیگیری مخزنهایی را در قایقها کار گذاشتند و ماهی را در مخازن آب نگهداری میکردند. ماهیها پس از کمی تقلا آرام میشدند و حرکت نمیکردند. آنها خسته و بیرمق، اما زنده بودند. متاسفانه ژاپنیها مزه ماهی تازه را نسبت به ماهی بیحال و تنبل ترجیح میدادند. زیرا ماهیها روزها حرکت نکرده و مزه ماهی تازه را از دست داده بودند. باز ژاپنیها مزه ماهی تازه را نسبت به ماهی بی حال و تنبل ترجیح میدادند. پس شرکتهای ماهیگیری به گونهای باید این مسئله را حل میکردند. اما این سوال مطرح میشود که …
آنها چطور میتوانستند ماهی تازه بگیرند؟
برای نگه داشتن ماهی تازه شرکتهای ماهیگیری ژاپن هنوز هم از مخازن نگهداری ماهی در قایقها استفاده میکنند اما حالا آنها یک کوسه کوچک به داخل هر مخزن میاندازند. کوسه چندتایی ماهی میخورد اما بیشتر ماهیها با وضعیتی بسیار سر زنده به مقصد میرسند.
ابتکار چند طراح صنعتی ژاپنی
آب میوه با میوه
فوکوساورا یکی از بزرگان طراحی صنعتی است و شرکت آی دی تو (ID TWO) را در ژاپن ایجاد کرد و شروع به طراحی صنعتی برای بازار ژاپن کرد مثلا آبمیوه کیوی با بسته بندی مدرن شبیه کیوی، همین طور در مورد آبمیوه موز و توت فرنگی.

کفش کتانی یا ماهی؟
کلمه کوی[Koi] در زبان ژاپنی [恋] معانی مختلفی دارد از قبیل:‌ عاشق شدن، بیا اینجا، راه قدیمی، مشتاقانه،‌ با هدف و ماهی کپور. ما با همین معنی ماهی Koi کار داریم. این ماهی‌ زیبا و بزرگ بوده و از نمادهای کشور ژاپن است. یوسکه نیشیومی پروژه خود را کوی نامگذاری کرده است و از آن برای طراحی کفش کتانی استفاده کرده است. اما چطور از ماهی برای کفش کتانی استفاده شده است؟

آقای هیروشی فوجی یک هنرمند ژاپنی است که چند سالی است دست به ابتکار نویی زده و با وجود اینکه این حرکت از ژاپن آغاز شد اکنون فراگیر شده و در گوشههای دیگر دنیا هم میتوانید از این دست کارها ببینید وی تا کنون نمایشگاههای متعددی را با این عنوان در شهرهای مختلف ژاپن برگزار کرده است. حتماً کنجکاو هستید که بدانید این ابتکار چیست؟ وی روش جدیدی به کار گرفته و از بچهها میخواهد اسباببازیهای قدیمی و کهنه خود را به بانک اسباببازی وی ببرند و سپس با این اسباببازیهای اشکال عجیب و غریبی را با کمک آنها درست کرده است چند گالری و نمایشگاه دارد و قرار است در ماه جولای امسال نمایشگاه دیگری در این زمینه دایر است ن مونهای از کار وی را که در نمایشگاهی در شهر توکیو برگزار کرده بود را در ادامه این مطلب خواهید دید. سبکی که آقای فوجی کار کرده براساس کائکو است و آثار خلق شده از همین سیستم استفاده میکند. حالا ببینیم کائکو چیست؟
کائکو سنگ بنای کار هیروشی فوجی است. سیستمی برای جمعآوری، مبادله و تولید اسباببازیهای قدیمی ناخواسته است، سیستمی که اکنون در سراسر ژاپن منتشر شده است. پس از مشخص شدن فرمول اصلی ایجاد این سیستم تا کنون بیش از 5000 بار در بیش از 1000 نقطه از اطراف این کشور حتی در سطح بین المللی برگزار و اجرا شده است. وقتی شما اسباببازی بیاورید میتوانید “امتیاز کائرو” نوعی پول رایج برای کودکان است که برای تبادل اسباببازیهای دیگر بکار گرفته میشود. نکته جالب درباره نمایشگاه کائکو اینجاست که هر زمانی که دوست داشته باشید میتوانید به این نمایشگاه بپیوندید. شاید برایتان جالب باشد بدانید که چطور میتوان به کائکو پیوست؟
بسیار ساده است اگر با خود اسباببازی قدیمی، کتاب و لوحهای فشرده همراه داشته باشید و به باجه “بانک کائکو” تحویل دهید کارمند بانک (کودک دیگر) ارزش و جایزه “امتیازات کائرو” را ارزیابی و بررسی خواهد کرد. این ارزیابی سه درجه دارد که به ترتیب زیر است:
جایزه کائرو شماره 1: اشیاء تزئینی
جایزه شماره 2: اسباب بازی خوب
جایزه شماره 3: اشیاء براق
جایزه برانگیزاننده و موثر: این جایزه موقعی داده میشود که کارمند بانک واقعاً تحت تاثیر اسباببازی قرار بگیرد.
امتیازات کائرو خود را میتوانید روی “کارت کائکو” مهر کنید و برای خرید اسباببازیهای دیگر به “فروشگاه کائکو” در جاهای دیگر ببرید و اسباببازی نو بخرید. برای کودکانی که برای مبادله اسباببازی امتیاز کافی ندارند یا اصلا اسباببازی ندارند کافیست در مراسمی که برگزار میشود و یا کارگاههای ما شرکت کرده و با ما همکاری کنند در این صورت “امتیاز کائکو” میگیرند.
در مراسمی که هربار برگزار میشود معمولاً سی دقیقه قبل از اتمام برنامه در گوشهای از سالن برنامه دیگری با نام “حراجی کائکو” برگزار میشود و اسباببازیهایی که “امتیازات اسباب بازی موثر یا جذاب” را کسب کردند بیشترین خریدار را دارند.
این هم چند تصویر زیبا از اشکالی که با کائکو تهیه شده است.

همچنین بخوانید

مناطق آزاد ایران و جهان؛ پیشینه، اهمیت و کارایی (بخش 1)

تهیه و تنظیم: زهرا گلیج بنادر و مناطق آزاد به عنوان یک ابزار سیاست اقتصادی ...

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *