تعریف کسب و کار اجتماعی

تعریف کسب و کار اجتماعی

تعریف کسب و کار اجتماعی و تمایزش با گونههای دیگر کسب و کار
کسب و کار اجتماعی؛ کارآفرینی اجتماعی نیست
آنچه میخوانید بخشی از فصل اول کتاب بنای کسب و کار اجتماعی است. این کتاب را پرفسور محمد یونس نوشته، کسی که در زمینه بحث اعتبار خرد در دنیا فعالیتهای ارزندهای انجام داده است و در همین راستا گرامین بانک یا بانک روستایی را در کشور بنگلادش تاسیس کرده است. این موضوع داستان جالبی دارد، زمانی که به بنگلادش سفر کرده بودم برای اینکه درباره کارآفرینی اجتماعی بیشتر بدانم پرس و جو و تحقیق کردم. یکی از اساتید دانشگاه داکا که در حوزه کسب و کار اجتماعی فعالیت میکرد پذیرفت که اطلاعات بیشتری در این حیطه در اختیار من بگذارد. بنابراین کتابهای آقای پرفسور را به من معرفی کرد. کتابها را از همان شهر داکا تهیه کردم پرفسور یونس کتابهای دیگری نیز دارد. کتاب اول ایشان “ایجاد دنیای عاری از فقر” نام دارد، با بررسی بیشتر بهتر دیدم ابتدا “بنای کسب و کار اجتماعی” را خوانده و به زبان فارسی (مترجم: زهرا گلیج) بازگرداندم و اکنون در دست انتشار است.
کسب و کار اجتماعی، یک نوع کسب و کار است. این مفهوم از دیگر کسب و کارهای سنتی با سودآوری بالا (کسب و کارهایی که عملاً تمامی شرکت‌های خصوصی امروز را در دنیا توضیح می‌دهد) یا یک سازمان غیرانتفاعی (که مبتنی بر کمک‌های خیریه‌ای و اهداهای بشردوستانه است) جداست. کسب و کار اجتماعی از دیگر اصطلاحات رایج قابل استفاده، همچون «بنگاه اجتماعی»، «کارآفرینی اجتماعی»، یا «کسب و کار مسؤول و معتبر»، که در مجموع انواع شرکت‌های با سود بالا را توصیف می‌کند کاملاً جدا و متمایز است.
کسب و کار اجتماعی از دنیای سودجویی فاصله زیادی دارد. هدف آن حل یک مسأله اجتماعی با به‌کارگیری روش‌های کسب و کار است. تولید و فروش محصولات و خدمات را در بر می‌گیرد. برای مثال گرامین ـ دانن، مسأله سوءتغذیه، را از طریق فروش نوعی ماست حل میکند که با انواع ویتامین‌ها غنی‌شده و قیمت مناسبی دارد. یکی از شرکتهای وابسته به گرامین مشکل آب آشامیدنی آلوده به آرسنیک را با فروش آب خالص با قیمت مناسب و در توان خرید افراد فقیر حل می‌کند. شرکت دیگری با تولید و بازاریابی پشه‌بند از بروز بیماری‌های قابل انتقال از طریق پشه جلوگیری می‌کند. و بسیاری مثال‌های دیگر. برخی از کسب و کارها در مرحله بهره‌برداری هستند و برخی دیگر در دست ساختند.
دو نوع کسب و کار اجتماعی وجود دارد. یکی از آنها شرکت‌های بی‌ضرر، بدون سود است که به حل مسأله اجتماعی اختصاص یافته‌ و مالکیت آن را سرمایه‌دارانی برعهده دارند که همه سودها در جهت گسترش و بهبود کسب و کارشان است. مثال‌های گفته شده در سطرهای بالا در این گروه جای می‌گیرند و کسب و کار اجتماعی نوع یک نامیده می‌شوند.
نوع دومِ کسب و کارهای اجتماعی یک شرکت سودآور است که مالکیت آن را افراد فقیر برعهده دارند؛ گونه‌ای که مستقیماً یا از طریق یک تراست به یک دلیل اجتماعی از پیش تعریف‌شده اختصاص یافته است که کسب و کار اجتماعی نوع دوم نامیده می‌شوند؛ زیرا سودهایی که به افراد فقیر اعطا می‌شود به کاهش فقر کمک کرده و کسب و کار، یک مسأله اجتماعی را حل می‌کند.
برخلاف یک سازمان غیرانتفاعی، یک کسب و کار اجتماعی چند سرمایه‌گذار و مالک دارد. گرچه در کسب و کار اجتماعی نوع اول سرمایه‌گذاران و مالکان منفعت، سود، یا هیچ نوع سود مالی کسب نمی‌کنند. سرمایه‌گذاران در کسب و کار اجتماعی می‌توانند میزان سرمایه اولیه خود را در بیش از یک دوره زمانی بازگردانند. این زمان می‌تواند دوره کوتاه یک یا دوساله، یا دوره زمانی بسیار طولانی پنجاه‌ساله یا بیشتر باشد. اما در صورت هرگونه افزایش در میزان پول اولیه سرمایه‌گذاران، کسب و کار دیگر کسب و کار اجتماعی نیست.
این امر حتی برای تنظیم تورم نیز به کار می‌رود. در کسب و کار اجتماعی، یک دلار، یک دلار است. اگر در یک کسب و کار اجتماعی هزار دلار سرمایه‌گذاری کنید، هزار دلار را بر می‌گردانید؛ نه یک پنی بیشتر.
اصطلاحاتی همچون «بنگاه کسب و کار اجتماعی»، «کارآفرینی اجتماعی» و برخی دیگر از اصطلاحات به طور مکرر در ادبیات به کار می‌روند تا تلاش‌ها معطوف شناسایی مسائلی همچون فقر شود. بسیاری از نویسندگان از این اصطلاحات به صورت‌های مختلفی استفاده کرده‌اند، من ]به نقل از نویسنده[ این مفاهیم را کسب و کار اجتماعی نامیدم.
«کارآفرینی اجتماعی» به یک فرد برمی‌گردد. این مفهوم خلق نوآوری در پیامدهای اجتماعی است که توسط فرد کارآفرین با یک دیدگاه اجتماعی ایجاد می‌شود. این ابتکار ممکن است غیراقتصادی هم نباشد، بلکه یک ابتکار بشردوستانه یا یک ابتکار در کسب و کار باشد که یا سودآور و یا بدون سود است. برخی از کارآفرینان اجتماعی پروژه‌های‌شان را با سازمان‌های غیردولتی سنتی درگیر می‌کنند؛ در حالی که دیگران در فعالیت‌های سودآور درگیر شده‌اند. در مقایسه با کارآفرینی اجتماعی، کسب و کار اجتماعی نوع خاصی از کسب و کار بدون سود، شرکت بدون سود، با یک هدف اجتماعی است. کسب و کار اجتماعی اهداف مشابهی را از طریق کارآفرینان اجتماعی دنبال می‌کند، اما ساختار کسب و کاری خاصِ کسب و کار اجتماعی آن را مشخص و منحصر به فرد می‌کند.
یکسان شمردن اقدام کارآفرینان اجتماعی، یا فرض اینکه «کارآفرینی اجتماعی» و «کسب و کار اجتماعی» برای موضوع مشابهی کاربرد دارد، امری اشتباه است.
برخی فکر می‌کنند کسب و کار اجتماعی نوعی سازمان غیرانتفاعی است؛ اما چنین تصوری نیز نادرست است.